Alicja Grydź

Dysfunkcje układu stomatognatycznego – współpraca logopedy i fizjoterapeuty

Układ stomatognatyczny obejmuje morfologiczno-czynnościowy zespół wzajemnie współdziałających tkanek oraz narządów jamy ustnej i części twarzowej czaszki, które tworząc funkcjonalną całość sterowaną przez ośrodkowy układ nerwowy, biorą udział w akcie żucia, połykania, wstępnego trawienia, formowania dźwięków i oddychania, a także współuczestniczą w wyrażaniu stanów emocjonalnych [1]. Ilość funkcji oraz struktur obejmujących układ stomatognatyczny świadczy o potrzebie przeprowadzenia złożonej diagnostyki, oraz terapii wielu specjalistów.

Kluczową rolę odgrywa tutaj zespół składający się z logopedy oraz fizjoterapeuty. Logopedzi, jako specjaliści w dziedzinie żucia, połykania, wymowy oraz wielu innych funkcji związanych z językiem stymulują prawidłowy rozwoju twarzoczaszki. Z drugiej strony fizjoterapeuci, jako specjaliści w dziedzinie ciała, budują prawidłowe wzorce ruchowe oraz gorset mięśniowy, który jest niezbędny do prawidłowego rozwoju dziecka. Biorąc pod uwagę układ stomatognatyczny, niezbędny duet logopedy i fizjoterapeuty tworzy optymalne warunki do rozwoju dziecka.

Dysfunkcje układu stomatognatycznego mogą obejmować kilka układów:

Układ wzrokowy,
układ słuchowy,
układ hormonalny,
jamę ustną,
układ trawienny,
układ oddechowy.

Wszystkie te układy koordynuje układ nerwowy.

Powyższe układy łączą powiązania anatomiczne oraz fizjologiczne jak w przypadku układu hormonalnego. Głównym zadaniem układu hormonalnego jest kontrola metabolizmu, utrzymywanie homeostazy środowiska wewnętrznego oraz rozmnażanie, wzrost i rozwój. Narządem odpowiedzialnym za wzrost i rozwój jest tarczyca [2]. W najnowszych badaniach z 2024 r. Naukowcy stwierdzili, że niedoczynność tarczycy może przyczyniać się do zwiększenia ryzyka wystąpienia zaburzeń skroniowo-żuchwowych oraz kluczową rolę w zapobieganiu wystąpienia tych zaburzeń jest profilaktyka w zakresie zdrowia tarczycy [3]. Kolejny przykładem jest suplementacja witaminy D3, która według autorów jednego z artykułów naukowych z 2023 r. , poprzez bezpośredni i pośredni wpływ na kości i stawy, może również odgrywać ważną rolę w rozwoju i progresji chorób zwyrodnieniowych stawów, w tym choroby zwyrodnieniowej stawu skroniowo-żuchwowego [4,5].

Dysfunkcje z układu wzrokowego, które możemy powiązać z układem stomatognatycznym objawiają się dolegliwościami bólowymi gałek ocznych, oczodołów, pieczeniem, łzawieniem i zaburzeniami widzenia. Przy zaburzeniach widzenia może to być okresowo gorsze widzenie, zamazany obraz, plamki w polu widzenia, czy zygzaki [6]. Jeśli nie jest to problem patologii wzroku, warto udać się do fizjoterapeuty, który pracuje na odcinku szyjnym oraz z narządem żucia. Jest to bowiem anatomiczne połączenie mięśni podpotylicznych oraz narządu wzroku. Mięśnie podpotyliczne ze względu na dużą gęstość tkanki łącznej i wrzecionowatej są pewnego rodzaju czujnikami, które wspomagają ruchy gałek ocznych oraz stawów głowy [7].

Najczęstsze dysfunkcje pochodzące z układu słuchowego to dolegliwości bólowe małżowiny usznej, ucha środkowego, częste stany zapalne, zatkane uszy czy zaburzenia słyszenia. Nierzadko przyczynę możemy odnaleźć w stawie skroniowo-żuchwowym. Ucho jest bezpośrednio połączone ze stawem skroniowo-żuchwowym, poprzez więzadło łączące krążek stawowy z młoteczkiem. Stąd pochodzi nazwa więzadła młoteczkowo-krążkowego, zwanego również Pinto [8]. Można więc przypuszczać, że w momencie wystąpienia stanu zapalnego w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego być może świadczy to o występowaniu stanu zapalnego w uchu. Dolegliwości bólowe w okolicy ucha można również powiązać ze zwiększonym napięciem mięśniowym jednego z mięśni żucia. Mięsień skrzydłowy boczny może wywoływać ból głównie miejscowy okolicy stawu skroniowo-żuchwowego oraz głęboko w uchu wewnętrznym, uczucie bolesnego napięcia, czy uczucie przytkania ucha [6].

Kolejne dolegliwości pochodzą z układu trawiennego. Choroba refluksowa przełyku to stan, w którym następuje wsteczny przepływ treści żołądkowej z powrotem do przełyku. Częstymi dolegliwościami, które zgłaszają pacjenci to pieczenie przełyku bądź za mostkiem, ból w klatce piersiowej, uczucie „guli” w gardle oraz zaburzenia połykania. Mniej spotykanym objawem w przypadku refluksu jest chrypka, kaszel, świszczący oddech, ból ucha czy gardła, oraz ból podczas połykania [9]. Bruksizm jest bezpośrednio związany z chemicznym ścieraniem zębów, do którego dochodzi w wyniku choroby refluksowej przełyku [10]. Dlatego warto przy powyższych objawach zapytać pacjenta o problemy trawienne, które mogą być przyczyną bruksizmu, bądź mogą naprowadzić pacjenta na problem, którego źródło znajduje się właśnie w układzie trawiennym.

W układzie stomatognatycznym jedną z funkcji jest udział w akcie oddychania. Prawidłowy oddech jest kluczowy dla prawidłowego rozwoju górnych dróg oddechowych oraz klatki piersiowej. Główny mięsień oddechowy przepona otacza przełyk w okolicy żołądkowo-przełykowej (w miejscu rozworu przełykowego) poprzez odnogę prawą i lewą. Aktywacja i skurcz przepony przyczyniają się do utrzymania bariery ciśnienia między żołądkiem a przełykiem. Dlatego przepona odgrywa rolę zewnętrznego zwieracza przełyku (podobnie jak dno miednicy pełni funkcję zwieracza w okolicy odbytu i dróg moczowych) [11]. Możemy więc przypuszczać, że praca na oddechu, oprócz zapewnienia neutralnych warunków do rozwoju, może przyczyniać się do regresji choroby refluksowej przełyku związanej z biomechanicznym problemem niedomykalności wpustu żołądka. Logopedzi w odniesieniu do oddechu skupiają się na torze oddechowym uwzględniając oddech przez nos bądź przez usta. Jest to bardzo istotna kwestia dla rozwoju twarzoczaszki ze względu na pozycję spoczynkową języka. Jednak równie istotne jest równomierne ciśnienie pomiędzy klatką piersiową a powłokami brzusznymi. Zmiana kształtu klatki w czasie oddychania jest uwarunkowana właśnie stosunkiem pomiędzy torem piersiowym a brzusznym oddychania. W fizjologicznym oddechu na wdechu zwiększają się wszystkie wymiary klatki piersiowej oraz zmienia się kształt płuc zawartych w klatce. Przy wdechu wzrasta wymiar pionowy na skutek skurczu przepony, wymiar przednio-tylny w wyniku przesunięcia górnych 6 żeber i mostka do przodu i ku górze, a poprzeczny na skutek skrętu i uniesienia do boków łuków żebrowych i żeber od 6 do 10 pary, wywołanych skurczami mięśni międzyżebrowych i mięśnia przepony przyczepionego do dolnych żeber. Z kolei wydech jest zjawiskiem biernym i polega na zmniejszeniu wszystkich wymiarów klatki piersiowej i jest wynikiem działania energii potencjalnej zgromadzonej w czasie wdechu w strukturach sprężystych płuc i klatki piersiowej [12].

Dysfunkcje, jakie możemy spotkać w jamie ustnej to zwiększone napięcie mięśni żucia, dolegliwości bólowe w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych oraz twarzy, ograniczona ruchomość żuchwy, czy problemy z przełykaniem. Kluczową częścią badania jamy ustnej jest palpacja mięśni wewnątrz ustnie, zewnątrz ustnie oraz w okolicy jamy ustnej uwzględniając tutaj również poszczególne mięśnie posturalne. Zwiększone napięcie mięśni posturalnych, których przyczepy końcowe znajdują się na czaszce, bądź na wyrostkach poprzecznych kręgów szyjnych będą miały bezpośredni wpływ na ustawienie głowy, co może skutkować asymetrycznym napięciem na dnie jamy ustnej. Symetryczna praca języka nie będzie możliwa bez prawidłowego ustawienia ciała w pozycji siedzącej od miednicy, przez kręgosłup kończąc na głowie. W pozycji stojącej oprócz ustawienia miednicy, kręgosłupa i głowy ważne jest ustawienie kończyn dolnych.

W badaniach zaobserwowano zależność pomiędzy postawą ciała a rodzajem zgryzu według klasyfikacji Angle’a. Dla I klasy Angle’a, czyli w prawidłowym wzorcu okluzji zauważono prawidłowy balans ciała w płaszczyźnie strzałkowej oraz środek ciężkości ciała. W II klasie Angle’a żuchwa jest cofnięta w stosunku do szczęki. Ta klasa dzieli się na dwie podgrupy – II klasa Angle’a podgrupa I charakteryzuje się wychyleniem siekaczy górnych, z kolei II klasę Angle’a podgrupę II cechuje przechylenie siekaczy górnych, zauważono ten sam typ postawy ciała – z wychyleniem środka ciężkości w przód, wysuniętą głową i obciążeniem przodostopia. Z kolei w III klasie Angle’a gdzie żuchwa jest nadmiernie wysunięta do przodu w stosunku do szczęki głowa jest nadmiernie cofnięta, oraz obciążone jest tyłostopie z zaburzonym balansem strzałkowym [13].

Złożoność układu stomatognatycznego pokazuje różnorodność objawów, z jakimi możemy się spotkać w pracy z pacjentami. Ważnym elementem terapii jest świadomość ilości problemów, z jakimi możemy się spotkać oraz chęć podjęcia współpracy z różnymi specjalistami, w celu zapewnienia jak najlepszej opieki pacjentom. Współpraca logopedów z fizjoterapeutami i fizjoterapeutów z logopedami jest koniecznością z uwagi na to, że praca w obrębie układu stomatognatycznego potrzebuje pracy manualnej oraz ruchowej w obrębie całej postawy ciała.

Literatura:

Majewski S.W. Gnatofizjologia stomatognatyczna. Normy okluzji i funkcje układu stomatognatycznego. PZWL, Warszawa 2020
Silverthorn Unglaub D. Fizjologia człowieka. Zintegrowane podejście. Redakcja naukowa wydania polskiego Beata Ponikowska, PZWL, Warszawa 2022
Chen X, Xu J, Cheng Z, Wang Q, Zhao Z, Jiang Q. Causal relationship between hypothyroidism and temporomandibular disorders: evidence from complementary genetic methods. BMC Oral Health. 2024 Feb 17;24(1):247.
Kui A, Buduru S, Labunet A, Balhuc S, Negucioiu M. Vitamin D and Temporomandibular Disorders: What Do We Know So Far? 2021 Apr 14;13(4):1286.
Ferrillo M, Lippi L, Giudice A, Calafiore D, Paolucci T, Renò F, Migliario M, Fortunato L, Invernizzi M, de Sire A. Temporomandibular Disorders and Vitamin D Deficiency: What Is the Linkage between These Conditions? A Systematic Review. J Clin Med. 2022 Oct 22;11(21):6231.
Rakowski A. Terapia manualna holistyczna. Poznań 2021
Kulkarni V, Chandy MJ, Babu KS. Quantitative study of muscle spindles in suboccipital muscles of human foetuses. Neurol India. 2001 Dec;49(4):355-9.
Rowicki T, Zakrzewska J. A study of the discomalleolar ligament in the adult human. Folia Morphol (Warsz). 2006 May;65(2):121-5.
Rżany M. Anatomia narządów wewnętrznych. Praktyczny przewodnik. Dr Rżany Publishing 2023
Wetselaar P, Manfredini D, Ahlberg J, Johansson A, Aarab G, Papagianni CE, Reyes Sevilla M, Koutris M, Lobbezoo F. Associations between tooth wear and dental sleep disorders: A narrative overview. J Oral Rehabil. 2019 Aug;46(8):765-775.
Kolar P. Clinical Rehabilitation. Praga 2013
Konturek S. Fizjologia człowieka tom III. Oddychanie, czynności nerek, równowaga kwasowo-zasadowa, płyny ustrojowe. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001
Kulesa-Mrowiecka M., Czerwińska-Niezbitowska B. Diagnostyka i leczenie dysfunkcji czaszkowo-żuchwowych w ujęciu holistycznym. Kraków 2016

Alicja Grydź:

Magister fizjoterapii oraz nauczyciel akademicki. Prowadzi przedmioty takie jak anatomia prawidłowa człowieka oraz fizjoterapia w dysfunkcjach stawów skroniowo-żuchwowych w Olsztyńskiej Szkole Wyższej. Na co dzień pracuje z dziećmi oraz dorosłymi w Centrum Postawy Ciała w Olsztynie. Rozwija się na kursach oraz szkoleniach z zakresu postawy ciała, oddechu, terapii manualnej oraz układu stomatognatycznego. Czynna uczestniczka konferencnaukowych. Pasjonatka swojego zawodu. Prowadziła wykład dla kobiet w klinice Feminea z profilaktyki zaburzeń proktologicznych oraz warsztaty w Państwowej Szkole Muzycznej w Olsztynie z postawy ciała i oddechu dla śpiewaków oraz rytmiczek.

Współpracuje z Olsztyńskim Centrum Edukacji Nauczycieli.

Czytaj więcej: Zespół koordynujący

Mira Rządzka

Doktor nauk o zdrowiu, neurologopeda, specjalizuje się we wczesnych oddziaływaniach neurologopedycznych u noworodków i niemowląt z zaburzeniami oralnymi, zaburzeniach dysfagicznych u dzieci i dorosłych, zaburzeniach rozwoju komunikacji u dzieci z ASD czy z zaburzeniami genetycznymi, zaburzeniach funkcji układu oralnego. Terapeutka Manualnej Terapii Krtani wg L. Mathieson, Manualnej Terapii Dysfagii, Metody ETTHNO w podejściu Esther de Ru, trenerka Shantala Special Care, międzynarodowa instruktorka Metody Butejki, terapeutka karmienia, Terapeutka Ortodoncji Funkcjonalnej MFS. Wieloletni wykładowca akademicki przedmiotów neurologopedycznych (UM Wrocław, UAM Poznań, UZ Zielona Góra, APS Warszawa, WSP im. J. Korczaka Warszawa). Autorka pozycji „Odruchy oralne u noworodków i niemowląt. Wczesna diagnoza i stymulacja”, współautorka książki „Profilaktyka i terapia dysfunkcji oddechowych u dzieci”. Współzałożycielka Polskiego Związku Logopedów i inicjatorka akcji społecznej logopedów „Dzień Bezpłatnych Diagnoz Logopedycznych”.

Ewa Grzelak

Logopeda, terapeuta AAC, terapeuta metody PROMPT, SCERTS, glottodydaktyk, szkoleniowiec MÓWika, wykładowca akademicki. Pracuje z dziećmi z różnymi problemami w komunikowaniu się i używaniu mówienia i języka. W praktyce logopedycznej łączy stosowanie AAC z równoczesnym wspomaganiem mówienia w oparciu o zasady motorycznego uczenia się. Ma misję – upowszechnienie wiedzy na temat diagnozowania dziecięcej apraksji mowy i praktycznych sposobów prowadzenia terapii logopedycznej, stąd też swoją wiedzą i doświadczeniem dzieli się prowadząc swoją stronę internetową oraz spotkania, prelekcje i szkolenia dla rodziców i specjalistów. Jest uznanym specjalistą w kraju, tworzy pomoce terapeutyczne, prowadzi działalność naukową – jest wykładowcą akademickim, w najbliższym czasie odbędzie się premiera Jej publikacji naukowej „Komunikacja wspomagająca i alternatywna w praktyce logopedycznej i terapeutycznej” (grudzień 2023). Bierze udział w konferencjach w Polsce i za granicą, np. III Konferencja Naukowo-Edukacyjna „Wspomaganie rozwoju dziecka – podejście interdyscplinarne” w Zielonej Górze – maj 2023; VIII Conferencia Nacional – Brazylia, październik 2022; czy największa konferencja w USA - Apraxia Kids National Conference – Texas, USA, lipiec 2023.

Swoją praktykę prowadzi też prywatnie – jest bowiem mamą piętnastoletniego Huberta, chłopca z autyzmem i dziecięcą apraksją mowy, użytkownika AAC.

Aleksandra Rosińska

Logopeda, neurologopeda, specjalista wczesnej interwencji neurologopedycznej, terapeuta miofunkcjonalny, instruktor jogi dla dzieci. Od 14 lat pracuje z pacjentami we wszystkich grupach wiekowych w warszawskich przedszkolach, poradniach oraz gabinecie prywatnym. Jej pasją jest terapia zaburzeń miofunkcjonalnych.

Artur Kopeć

Mgr fizjoterapii i dyplomowany osteopata z wieloletnim doświadczeniem w leczeniu dzieci i dorosłych. Szkoleniowiec na konferencjach i szkoleniach fizjoterapeutycznych,logopedycznych stacjonarnych, jak i webinarach online. Wykładowca w Wyższej Szkoły Rehabilitacji w Warszawie. Założyciel i wykładowca firmy szkoleniowej OsteoSense Artur Kopeć. Absolwent 4 letnich studiów osteopatycznych w FICO ( Flanders International College of Osteopathy)Dodatkowo sprawuję opiekę merytoryczną nad studentami odbywającymi praktyki studenckie w Przychodni Arkomed jak i w zakresie praktyk studenckich z programu ERASMUS+.Ponadto wykładowca na konferencji badawczo-naukowej w Okunince w 2019 roku, targach Beauty Forum w Global Expo w Warszawie, III konferencji naukowo-edukacyjnej w Zielonej Górze oraz „Fizjoterapia w dobie zmieniającego się świata”. Fizjoterapia to jego pasja. Uczestnik w wielu kursach i szkoleniach terapii manualnej, medycyny ortopedycznej i MASTER COURSACH z zakresu Osteopatii.

Aleksandra Boroń

Logopeda, zajmuje się jąkaniem i giełkotem (otrzymała tytuł European Fluency Specialist). Promuje wiedzę na ten temat, prowadzi szkolenia dla logopedów i nauczycieli, zajęcia dla studentów logopedii, warsztaty online dla dzieci z jąkaniem oraz ich rodziców. Drugim obszarem jej zainteresowań jest wielojęzyczność. Autorka i współautorka publikacji o tematyce logopedycznej oraz tłumaczenia poradnika dla rodziców Moje dziecko się jąka. Co mogę zrobić? autorstwa Petera Schneidera. Współtwórczyni strony LOGOLab w ramach grantu „LOGOLab – Dialog bez barier”. Laureatka grantu im. prof. G. Bruttena.

Alicja Grydź

Magister fizjoterapii oraz nauczyciel akademicki. Prowadzi przedmioty takie jak anatomia prawidłowa człowieka oraz fizjoterapia w dysfunkcjach stawów skroniowo-żuchwowych w Olsztyńskiej Szkole Wyższej. Na co dzień pracuje z dziećmi oraz dorosłymi w Centrum Postawy Ciała w Olsztynie. Rozwija się na kursach oraz szkoleniach z zakresu postawy ciała, oddechu, terapii manualnej oraz układu stomatognatycznego. Czynna uczestniczka konferencji naukowych. Pasjonatka swojego zawodu. Prowadziła wykład dla kobiet w klinice Feminea z profilaktyki zaburzeń proktologicznych oraz warsztaty w Państwowej Szkole Muzycznej w Olsztynie z postawy ciała i oddechu dla śpiewaków oraz rytmiczek.

Klara Francuz-Matwiejczyk

Fizjoterapeutka, logopedka i studentka osteopatii. W pracy zawodowej łączy wiele specjalizacji. Głównie zajmuje się̨ zaburzeniami zlokalizowanymi w obszarze czaszki i twarzoczaszki, szyjnego odcinka kręgosłupa, stawów skroniowo- żuchwowych, krtani i aparatu artykulacyjnego oraz uwalnianiem napięć w ciele spowodowanych stresem i traumą. Pracuje z niemowlakami, dziećmi oraz osobami dorosłymi. Doświadczenie zdobywała w szpitalach, klinikach, poradniach specjalistycznych, hospicjach. Uczy się̨ od niezwykłych terapeutów i instruktorów z całego świata, którzy inwestowali czas i energię w to, aby mogła coraz lepiej towarzyszyć osobom w ich powrocie do zdrowia. Jako logopeda pracuje głównie technikami manualnymi. Fascynuje ją ludzkie ciało i to jak logicznie jest ze sobą połączone. Zwraca szczególną uwagę na prawidłową pracę języka, ponieważ to właśnie język w ogromnym stopniu odpowiada za prawidłowy zgryz, kształtowanie zatok, prawidłowe ssanie, żucie i połykanie oraz mowę. Postawa ciała jest w nieodłączny sposób powiązana z symetryczną pracą języka i funkcjonalną pracą stawów skroniowo- żuchwowych. Jest również terapeutą metody czaszkowo- krzyżowej oraz terapeutą i diagnostą zaburzeń Integracji Sensorycznej. Tworzy interdyscyplinarne zespoły z ortodontami, psychoterapeutami, ginekologami i lekarzami innych specjalizacji. Jest współwłaścicielką Centrum Terapii Zmysłownia, w którym wraz z innymi terapeutami skupia się na holistycznym podejściu do zdrowia dorosłych i dzieci.

Drodzy Uczestnicy Sieci Logopedów

Celem Sieci Współpracy i Samokształcenia Logopedów działającej pod egidą Olsztyńskiego Centrum Edukacji Nauczycieli jest:

wymiana doświadczeń między członkami Sieci;
dzielenie się dobrymi praktykami;
pogłębianie wiedzy, doskonalenie warsztatu pracy i poszerzanie kompetencji poprzez udział w szkoleniach prowadzonych przez ekspertów;
rozpoznawanie potrzeb logopedów w województwie warmińsko-mazurskim;
poszukiwanie skutecznych rozwiązań sytuacji trudnych i sposobów ich realizacji

w pracy logopedycznej w różnorodnych szkołach i placówkach