Kondycja psychofizyczna współczesnych dzieci i młodzieży słabnie … Pokazują to wyniki badań przesiewowych, dane medyczne, potwierdzają nauczyciele wychowania fizycznego. Wzrasta liczba dzieci z chorobami, które dotyczyły ludzi dorosłych,  np. cukrzyca, depresja, chroniczne zmęczenie, a nawet tzw. wypalenie.  

Nie ma jednego powodu wywołującego taki stan rzeczy – raczej składa się na to wiele czynników, które są znakiem naszych czasów i typowego stylu życia:  siedzący tryb życia, zadanioholizm, niska wartość odżywcza pożywienia, przeładowanie sensoryczne, smogi (w tym świetlny i zanieczyszczenie powietrza).

Zdrowie psychiczne

Zdrowie psychiczne jest fundamentalnym dobrem osobistym człowieka, chroniony przez państwo z mocy prawa (art. 23 Kodeksu cywilnego). Pojęcie zdrowia psychicznego wykracza poza brak choroby psychicznej. Definicja WHO określa zdrowie psychiczne jako pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny człowieka i obejmuje trzy kategorie: dobrostan psychologiczny, emocjonalny i społeczny.

Bilans

W każdym bilansie zdrowie jest najważniejsze i jest priorytetem przed wszystkimi innymi wartościami. Szkoła jako placówka edukacji narodowej musi zareagować na fakty! Z każdym rokiem w Polsce rośnie liczba osób, u których diagnozowane są problemy natury psychicznej. Statystyki pokazują, że dotyczy to ok. 8 milionów dorosłych i ok. 4 milionów dzieci i młodzieży. Najczęstsze zaburzenia to:

• zaburzenia lękowe, które dotyczą ok. 20 proc. dzieci i młodzieży, stosunkowo częściej występuje u dziewcząt/kobiet,
• zaburzenie nastroju i depresja – na kliniczną depresję cierpi ok. 1 proc. dzieci w wieku od 2 do 3 lat, 2 proc. dzieci w wieku 6–12 lat i około 20 proc. nastolatków; obniżenie nastroju obserwuje się u co 8 dziecka; u młodzieży – w wieku od 15 do 19 lat – wzrasta liczba prób samobójczych i samobójstw,
• anoreksja, bulimia, ortoreksja – wzrasta liczba dzieci z zaburzeniami odżywiania, (zwłaszcza wśród dziewcząt po 12 roku życia), zaburzenia nietypowe czy niepełnoobjawowe mogą dotyczyć nawet 40 proc. młodych osób,  
• nałogi i uzależnienia: alkohol, nikotyna, komputery, telefony, gry (Prometriq, 2017).

Wzrasta też liczba dzieci z zakłóceniami i zaburzeniami rozwoju: objawy zakłóceń Integracji Sensorycznej (SI) obserwuje się u co 6 dziecka; różne formy dysleksji rozwojowej (dysleksja, dysortografia, dysgrafia, dyskalkulia, dyspraksja) diagnozowane są u ok. 10-15% dzieci; zaburzenia mowy dotyczą ok. 30% dzieci, a 70% dzieci w wieku przedszkolnym ma obniżone funkcje słuchowe; wiele osób przejawia nadwrażliwość emocjonalną, a 15-20% cechuje tzw. wysoka wrażliwość; coraz głośniej mówi się też o zjawisku wypalenia u dzieci, które diagnozuje się już u około 5-8% dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym (Schulte-Markwort M., 2018.; Prometriq, 2017). Ponadto zaledwie 20% dzieci odnosi sukcesy w szkole, ponad 30% dzieci skarży się na kłopoty z pamięcią i koncentracją, ok. 40% dzieci idzie do szkoły z lękiem przed lekcjami, nauczycielem, hejtem ze strony rówieśników, doświadczanym mobbingiem i innymi formami przemocy. W praktyce może to oznaczać, że nawet 1/3 dzieci w klasie wymaga wsparcia i specjalistycznej pomocy.

W celu uzyskania pełnego obrazu sytuacji w szkole, warto poznać dane dotyczące kondycji psychicznej nauczycieli:  86 proc. ma poczucie, że ich obciążenia zawodowe są wyższe niż w innych profesjach, 20 proc. nauczycieli ma pełne objawy zespołu wypalenia zawodowego, 30 proc. odczuwa długotrwały smutek, zdenerwowanie, obniżony nastrój. 

Wnioski dla praktyki

Na pewno należy wzmocnić opiekę psychologiczną w przedszkolu i szkole oraz zadbać o kondycję psychofizyczną nauczycieli. Stan psychiczny ludzi to priorytet! Zwłaszcza teraz w czasie kryzysu epidemicznego i w czasie powrotów do przedszkoli i szkół. Epidemia i czas izolacji mocno nadszarpnął status quo; wiele osób czuje się wyczerpanych funkcjonowaniem w tych wyjątkowych warunkach i prowadzeniem lub udziałem w edukacji w formie online. 

Aby pomóc nauczycielom, rodzicom i dzieciom/uczniom OCEN realizuje 6-tygodniowy projekt pt. 3mamyzWami - Szkoła i przedszkole w czasie kryzysu epidemiologicznego, który jest wsparciem dla olsztyńskich przedszkoli i szkół, nauczycieli, rodziców oraz dzieci/uczniów.

3mamyzWami to 30 godzinnego szkolenie on- line  podczas, którego zapoznawaliśmy się z tematami: jak radzić sobie w  kryzysie - nie tylko epidemiologicznym; jak dbać o siebie by móc udzielać pomocy innym; jak interweniować szybko i skutecznie; jak dzielić się zadaniami, by zwiększyć skuteczność całej placówki oraz jak wspierać dzieci i rodziców.

6 tygodni wspólnej pracy spotkało się z uznaniem dla twórców projektu. Usłyszałyśmy wiele ciepłych słów a badanie ankietowe pokazało, że nauczyciele poczuli, że nie są sami, dostali reale wsparcie, dziękują za materiały. Doceniona została formuła projektu, dzięki której zadbaliśmy o wszystkich uczestników procesu edukacji. 

Tym bardziej widzimy sens w działaniach, które wspierają psychologiczno- pedagogiczny aspekt pracy nauczyciela.

Bibliografia

Aron E. (2018). Wysoko wrażliwe dziecko. Gdańsk. GWP. 

Pyżalski J. (2010) Stresory w środowisku pracy nauczyciela [w:] Pyżalski J., Merecz D. (red.) Psychospołeczne warunki pracy polskich nauczycieli. Pomiędzy wypaleniem zawodowym a zaangażowaniem, Impuls. 

Schulte-Markwort M. (2018). Wypalone dzieci. O presji osiągnięć i pogoni za sukcesem. Wyd. Dobra Literatura.

Taraszkiewicz M., Taraszkiewicz Z. (2019) „ZROZUM MNIE. Przewodnik rozwoju dziecka. Dla nauczycieli i rodziców dzieci w wieku 5-10 lat”. Wyd. Dobra Literatura. 

Taraszkiewicz M. (2019). Siła i odporność psychiczna. Jak je wzmocnić?, Wyd. Dobra Literatura.

Taraszkiewicz M. (2019).  PO-MOC ku równowadze. Mały atlas zdrowia psychicznego, Wyd. Dobra Literatura.

Tucholska S. (2010). Wypalenie zawodowe nauczycieli. KUL, 2010.

Wojdyła E. (2018). Organizacja pomocy psychologiczno-pedagogicznej w systemie oświaty w świetle zmian prawnych i finansowych, ORE.

Prometriq (2017). „Podnoszenie kompetencji kadr medycznych uczestniczących w realizacji profilaktycznej opieki psychiatrycznej, w tym wczesnego wyrywania zaburzeń psychicznych”. W ramach Narodowego Programu Zdrowia 2016-2020. Materiały dydaktyczne. Akademia Zarządzania, 2017.

Małgorzata Taraszkiewicz – psycholog, trener, autorka wielu poradników, w tym poradników na temat zdrowia psychicznego oraz bezpieczeństwa w szkole i zarządzania kryzysem w szkole (Bezpieczeństwo w szkole. Wyd. Verlag Dashofer, 2003; „Sytuacje Kryzysowe w Szkole”, Wyd., CODN, 2007 r.). Od początku aktualnego kryzysu epidemiologicznego organizuje otwarte webinary i prowadzi co czwartek Klub online dla nauczycieli, aby udzielać im wsparcia psychologicznego, pomagać zrozumieć zachowania człowieka w kryzysie oraz dbać o siebie i innych. 

Zuzanna Taraszkiewicz – absolwentka Filozofii ze specjalizacją Bioetyka i Ekologia Człowieka, wykładowca, trener, ratownik medyczny. Od ponad 15 lat pracuje z nauczycielami, rodzicami i uczniami, tworząc programy innowacyjne. Autorka rozmaitych kursów m. in. dla Wydawnictwa Operon, współautorka „Zrozum mnie - rozwój dziecka w wieku 5-10 lat, przewodnik dla rodziców i nauczycieli”. Nieustająco dzieli się wiedzą na temat budowania równowagi i odporności na stres.